Edificio Sabatini
Fundado como Hospital de San Carlos no século XVIII, toma o seu nome actual de Francisco Sabatini (Palermo, Italia, 1722 – Madrid, 1797), arquitecto ilustrado encargado da súa construción. A fundación do hospital foi unha iniciativa de Carlos III enmarcada nun conxunto de medidas para dotar a Madrid de infraestruturas de hixiene e policía urbana. Tras unha primeira fase dirixida por José de Hermosilla (Llerena, Badajoz, 1715 – Madrid, 1776), Sabatini, procedente da corte borbónica do sur de Italia, completouno aplicando un sobrio estilo neoclásico inspirado no renacemento tardío.
Aínda que a morte do monarca en 1788 deixou o edificio inacabado, pronto comezou a funcionar como hospital, permanecendo en activo ata 1965. Tras anos en estado de abandono e diversas ameazas de derribo, a súa declaración como Monumento Histórico-Artístico en 1977 permitiu a súa supervivencia e uso público.
En 1980, Antonio Fernández Alba (Salamanca, 1927) emprendeu unha remodelación para o seu uso con fins expositivos. En 1986 o edificio comeza a albergar as actividades expositivas de centro de arte para, poucos anos despois, en 1990, converterse no actual Museo. Para a rehabilitación aproveitouse o perfil inacabado do hospital: o espazo exterior reservado a un segundo patio converteuse nunha praza pública que deu visibilidade ao Museo e o conectou coa calle Atocha; a ausencia de portada supliuse coa colocación das monumentais torres de vidro e aceiro que albergan os ascensores exteriores para permitir unha circulación máis fluída. Construídas polos arquitectos racionalistas José Luis Íñiguez de Onzoño (Bilbao, 1927) e Antonio Vázquez de Castro (Madrid, 1929) en colaboración co arquitecto británico Ian Ritchie (Sussex, Reino Unido, 1947), estas torres son unha das sinais de identidade do Museo.
O interior desprega en torno a un patio amplas galerías abovedadas sostidas por pilastras de pedra e salas de exposición, con vans abertos cara ao exterior e cara ao patio, que permiten regular a iluminación natural. O edificio contén así mesmo espazos alternativos, como son os sotos de ladrillo abovedados ou a sala de protocolo, antiga lencería do hospital co mobiliario orixinal, aos que se lle deu un uso expositivo.
Edificio Nouvel
En 1999 convócase un concurso internacional para a ampliación do Museo Reina Sofía ao que se presentan propostas de arquitectos como Juan Navarro Baldeweg, Dominique Perrault, Zaha Hadid, Enric Miralles e Tadao Ando, entre outros. En 2001 ponse en marcha o proxecto gañador, firmado polo arquitecto Jean Nouvel (Fumel, Francia, 1945). Dende a súa orixe o edificio plantéxase, en palabras do seu autor, á sombra do Reina Sofía, é dicir, ao servizo do Edificio Sabatini, cuxas funcións expande e completa ao tempo que mantén o protagonismo da sede orixinal. En xuño de 2005 queda inaugurado o complexo do Edificio Nouvel, que comprende dous amplos espazos expositivos, biblioteca e centro de documentación, librerías, oficinas, café-restaurante, sala de protocolo e dous auditorios con capacidade para 200 e 400 espectadores respectivamente.
O conxunto arquitectónico adáptase á fachada suroeste do Edificio Sabatini e ao solar triangular que lle precede. Nel, Nouvel respecta o emprazamento de tres edificios preexistentes para a construción de tres novos módulos. Aínda que exentos, quedan comunicados entre si e co Edificio Sabatini en diversos niveles: a través dun gran beirado superior que conecta coa cornixa do hospital e reflicte o fluxo da cidade mediante as formas convexas de aluminio lacado en cor vermella, mediante pasarelas elevadas entre os edificios e a través dunha praza semipública que dialoga co contorno urbano. Funciona así como conector de diversa zonas da cidade (Estación de Atocha, Ronda de Atocha, barrio de Lavapiés) e evoca o patio de Sabatini na súa dobre natureza de espazo íntimo e diáfano.
Dende a súa inauguración, o fluxo de visitantes vertébrase de maneira plural, dado que o novo edificio proporciona unha entrada alternativa e conta con diversas conexións entre as galerías de Sabatini e os novos espazos de Nouvel. Unha distribución que xera diversos itinerarios posibles e impón unha neta distinción entre zonas de servizos e espazo expositivo.
Palacio de Cristal
O palacio de Cristal é unha das dúas sedes expositivas do Museo Nacional Centro de Arte Reina Sofía no Parque de El Retiro de Madrid. Foi concibido orixinalmente como invernadoiro para a Exposición de Flora das Illas Filipinas (1887), colonia española por aquel entón e o seu deseño, a cargo do arquitecto Ricardo Velázquez Bosco, reflicte a un tempo o impacto dos materiais de construción máis vangardistas da época e a historia do colonialismo do século XIX.
As columnas de ferro colado combinadas con grandes superficies de cristal e a súa planta diáfana resultan de gran monumentalidade e foro, na súa época, moi novidosas. Durante a Exposición de 1887, o Palacio de Cristal presentaba espécimes de vexetación exótica enmarcados nun contexto arquitectónico tecnicamente innovador, unha fusión destinada a producir unha imaxe de fantasía e irrealidade nos visitantes.
Tras a exposición de 1887, o Palacio de Cristal utilizouse como sede da Exposición Nacional de Bellas Artes que durante un tempo se celebrou con regularidade. Dende 1990 alberga proxectos e instalacións específicas de artistas contemporáneos.
Palacio de Velázquez
O Palacio de Velázquez (1883) é, xunto ao Palacio de Cristal, unha das dúas sedes expositivas do Museo Reina Sofía no Parque del Retiro de Madrid. Toma o seu nome do arquitecto Ricardo Velázquez Bosco, quen tamén colaborou na construción co ceramista Daniel Zuloaga e o enxeñeiro Alberto del Palacio.
O edificio, próximo ao historicismo neorrenacentista, é de planta ampla, cuberta con bóvedas de estrutura de ferro e con iluminación natural, grazas á superficie acristalada. Concibido como pavillón principal da Exposición Internacional de Minería, Artes Metalúrxicas, Cerámica, Cristalería e Augas Minerais de 1883, segue o modelo que Joseph Paxton estableceu no Crystal Palace de Londres en 1851.
Dende 1987 acolleu exposicións monográficas de artistas como Cindy Sherman, Nan Goldin, Juan Muñoz e José Manuel Broto, xunto a outros moitos. Pechado por reformas en 2005, volvía abrir as súas portas en 2010 cunha retrospectiva dedicada a Miralda.
